نوع طرح و نقشه فرش های ایرانی به حدی است که قوی ترین عامل اعتبار هنری این آثار می دانند دسته بندی مختلفی برای طرح و نقشه فرش ایرانی بیان شده است که این طرح و نقشه بخاطر زیبایی و اهمیت اعتبار آن از فرش دستبافت به فرش های ماشینی هم رسیده است که در این مقاله به اختصار در مورد نام هر طرح توضیحاتی می دهیم:

• طرح های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

این طرح ها از ساختمان ها و کاشی کاری و اشکال هندسی الهام گرفته است که بعضی از طراحان در طرح ها ی اصلی دخل و تصرفی کرده اند و طرح فرعی بوجود آورده اند.

• طرح شاه عباسی

اساس این طرح ا ز کاربرد گل معروف شاه عباسی است در این طرح گل های شاه عباسی به همراه بند ختائی و گاها ترکیب طرح اسلیمی انواع مختلفی طرح ارائه می دهند انواع طرح این گروه عبارتنداز لچک ترنج ، افشان درختی

• طرح اسلیمی
• شکل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگ ها تشکیل می دهند . این شاخه ها نشان دهنده طرح درخت است .اسلیمی ها انواع زیادی دارند . معروف ترین طرح اسلیمی ، طرح اسلیم دهن اژدها است که در این طرح انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می شود و به صورت دو فک اژدها نشان داد ه می شود.روی ساقه های شاخه جوانه های روی نقشه تزیین شده که به این جوانه ها اسلیم می گویند .

• طرح افشان

در این طرح کلیه بند و نگاره های فرش ارتباط و پیوستگی کاملی وجود دارد به نحوی که به نظر می رسد نقاش از شروع طرح تا پایان آن قلم از روی کاغذبر نداشته و یک ارتباط پیوسته و مداوم بین قسمت های طرح وجود دارد . در طرح های افشان هر طرح طوری است که هر کدام از گل و برگ ها قرینه ندارند.

• طرح بته ای ( بته جقه ای )

این طرح مفهوم درخت سرو است . بته های سر کج که به بته جقه شهرت یافته است با اشکال مختلف به چشم می خورند.

• طرح اقتباسی

شباهت زیادی به طرح های فر ش مناطق مرزی و کشور های همسایه دارد و این طرح برگرفته از طرح های بیرونی است به همین دلیل طرح اقتباسی می گویند.

• طرح های واگیره ای

منظور از استفاده این واژه در طرح هاین دلیل است که یک قطعه کوچک از یک طرح در سرتاسر فرش در جهت طول و عرض تکرار می شود . چون در کراحل تکرار به هم می پیوندند آن را طرح واگره ای می نامند.

• طرح درختی

در طراحی فرش اساس کار و طرح فرش را شاخه و برگ تشکیل می دهند. در طرحهای درختی سعی شده است تا وجه تشابه زیاد به طبیعت حفظ گردد.

• طرح شکارگاهی

شالوده اصلی این طرح شکار و شکارگاه است به نحویکه قسمت های مختلف طرح یک سوارکار با ابزار تیرو کمان و نیزه مشغول شکارآهو یا سایر جانوران هستند.

• طرح خشتی

این طرح در قاب های منظم و کنار هم قرار گرفته وداخل هر قاب گل و برگهای مختلفی تزئین شده است.

• طرح ماهی

از قدیمی ترین طرح های فرش ایرانی است . در این طرح اغلب به صورت واگیره است و بافنده طرح را در طول و عرض تکرار می کند . در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با 4 برگ و ماهی در اطراف آن هستند . طرح ماهی در همه نقاط مختلف ایران نام های مختلفی دارد.

• طرح تلفیقی

علاوه بر طرح های بالا طرح های دیگری هستند که تلفیق و ترکیب دو یا چند طرح هستند.

همه این طرح ها هم در فرش دستبافت و هم فرش ماشینی ایرانی رواج دارد.